« Burning Country » Syriërs in oorlog en revolutie...
Interview met Robin Yassin-Kassab

De oorlog in Syrië is goed op weg om het sterfhuis te worden van een revolutionaire generatie die minstens sinds 2011 is opgestaan. Eenzelfde revolutionaire golf maakte sprongen van de ene naar de andere kant van de Middellandse Zee. Eenzelfde contrarevolutionaire golf stort zich nu op haar. ’Beweeg niet meer of rivieren van bloed zullen stromen…’, lijken ons al de staatsmachten die het Syrische ’terrein’ belegeren eenstemmig en in even veel verschillende talen te zeggen.
Vandaag zijn het zowat twaalf vreemde mogendheden die dit land in staat van een multipartijdige burgeroorlog bombarderen. De opeenstapeling van specifieke belangen van die of die macht of van hun bondgenoten, van die of die groep, die gesteund wordt door die of gene, lijkt iedere heldere lezing van de Syrische revolutie onmogelijk te hebben gemaakt. De populaire emancipatiebeweging die in 2011 de straat op ging, in het kielzog van de Arabische revoltes tegen de autocratieën, om het regime van Assad omver te werpen, lijkt te zijn verdwenen onder de diplomatieke intriges die de hoofdpunten van het journaal uitmaken. De samenzweringstheorieën en opportunistische [confusionnistes] lezingen die opgang maken bij het hele spectrum van extreemlinks tot extreemrechts blijven de Syrische revolutionairen in een verbijsterend isolement houden. En dat is een catastrofe, zonder weerga in de recente geschiedenis, die zich voltrekt in de grootste stilte.
Sinds vorige woensdag (7 december 2017) is het oosten van Aleppo, symbool van de opstand - sinds meer dan vier jaar bevrijd uit de greep van het regime en zelfbeheerd door de verschillende tendenzen van de rebellie –, opnieuw in handen van het regime gevallen. Om daar te geraken zijn er het opvallende gedraal van de leden van de Veiligheidsraad van de V.N. nodig geweest en hun de facto instemming met het scenario van de overgave van Aleppo aan Assad en zijn Russische en Iraanse geallieerden, …en een zee van vuur en chemische aanvallen van ongeziene omvang.
Het is misschien te laat om de Syrische revolutie te ’redden’, maar wat in 2011 begon op zovele plaatsen in het Middellandse Zeegebied heeft zaden gezaaid die jaren zullen rijpen onder het ijs. Het is nodig, voor ons minstens even veel als voor de Syriërs, om te begrijpen wat er is gebeurd en er de lessen uit te trekken die zich opdringen.
Het hier volgende interview is een eerste steen in dit onontbeerlijke werk van verduidelijking.

Lundimatin : Uw boek, « Burning country », concentreert zich op de specifieke natuur van de Syrische revolutie en de buitengewone energie die vrij kwam. Vele aspecten daarvan zijn vrijwel onbekend in Frankrijk (uitgenomen enkele universitaire uitgaven) of worden verhuld door de alomtegenwoordige retoriek van de ’oorlog tegen het terrorisme’. Bij het lezen van het boek wordt men getroffen door de klaarblijkelijke maturiteit, voor de volledige militarisering van het conflict, die van de Syrische revolutionaire opstand uitgaat en door de onuitgegeven vormen die deze revolutie op veel plaatsen heeft aangenomen. Kunt u een aantal elementen geven over wat er nog gered moet worden van de Syrische revolutie en over de manier waarop ze voortgezet wordt ?

Robin Yassin-Kassab : Er zijn nog bijna 400 lokale en provinciale raden die het dagelijkse leven organiseren onder de bommen in de bevrijde zones. Ongeveer de helft ervan wordt direct verkozen, en de andere helft heeft zo goed als democratische vormen, door praktijken als interne democratie of communautaire consensus. Er zijn onafhankelijke vakbonden, vrouwencentra, gemeenschappelijke gezondheids- of onderwijsprojecten, meer dan zestig kranten en tientallen onafhankelijke radiostations. Er is een cultuur van invraagstelling en debat, en een echte culturele opbloei. Het is precies dit dat geviseerd wordt, door zowel de bombardementen van Assad en Rusland, door de tienduizenden militieleden die gesteund en bewapend worden door Iran, als door de Islamitische Staat en zelfs, bij momenten, door Jabhat al-Nusra (aanvankelijk de Syrische tak van Al Qaïda).

LM : In jullie boek citeren jullie een zekere Omar Aziz die een directe parallel trekt tussen de Parijse Commune en de eerste fase van de Syrische revolutie. Kan u ons zeggen wie hij was en hoe hij de bijzondere geest van de Syrische revolutie heeft beïnvloed ?

RYK : Omar Aziz was een Syrische anarchist. Tijdens de achtste maand van de revolutie schreef hij een document waarin hij verdedigde dat het niet meer volstond om te betogen en dat het revolutionaire volk moest beginnen haar eigen populaire structuren op te zetten, structuren die in de plaats moesten komen van die van de onderdrukkende staat. Concreter riep hij op om lokale raden te vormen om de gemeenschappen in staat te stellen hun zaken in eigen handen te nemen, en om een sociale revolutie in gang te zetten. Hij hoopte dat dergelijke raden ook op provinciale en zelfs op nationale schaal het licht zouden zien. Omar heeft deelgenomen aan de oprichting van de eerste drie lokale raden, in Zabadani, Barzeh en Daraya. Dan werd hij gearresteerd door het regime. Hij stierf in de gevangenis op de vooravond van zijn vierenzestigste verjaardag. Honderden lokale en provinciale raden zagen het leven na zijn dood.

LM : De meeste linkse of revolutionaire militanten in Europa hebben gehoord van het sociale experiment dat uitgevoerd wordt door de PYD-PKK (Koerdische partij-guerilla) in Rojava (noordelijke cantons van Syrië ) en steunen in minder of meerdere mate hun strijd. Zonder in te gaan op de vele wrijvingspunten die er bestaan tussen de Syrische rebellen en de PYD (Syrische tak van de PKK), denkt u dat radicaal links en de sociale bewegingen in Europa veel duidelijker de revolutionairen in de rest van Syrië hadden moeten ondersteunen ?

RYK : In Rojava vonden heel veel positieve verwezelijkingen plaats – vooral met betrekking tot de vrouwenrechten en hun participatie aan het politieke leven, of met de instelling van gemeenschapsraden (of van gemeenten). Desondanks blijft de PYD een autoritaire partij-militie die vaak een feitelijke steun is geweest voor het regime van Assad en op verschillende momenten een contrarevolutionaire rol heeft gespeeld. In bepaalde gevallen heeft zij gebieden met een in meerderheid Arabische bevolking bezet en er de democratisch verkozen raden verjaagd. Ik zou willen dat links en de revolutionairen in Europa een kritische solidariteit tonen ten opzichte van het project van Rojava ; er de grote verwezenlijkingen van ondersteunen en er de fouten en mislukkingen van kritiseren. Ik zou verder willen dat ze meer leren over de ervaringen met de raden buiten Rojava, van die raden die niet onder de bescherming van een eenheidspartij functioneerden, en dat ze ook ten opzichte hiervan een kritische solidariteit betuigen.

LM : Vele stemmen binnen links analyseren de situatie door de verroeste bril van de koude oorlog en verstrikken zich in geopolitieke (om niet te zeggen in ronduit complottheoretische) analyses, als het ware om niet te horen wat de mensen, die de straat opgaan voor een beter leven, met gevaar voor hun eigen leven, werkelijk doen en zeggen. Kun je zeggen dat de ’Arabische lentes’ een nieuwe transnationale politieke ruimte hebben geopend, achter de rug om van het oude links, een ruimte waar we nog vaste grond moeten krijgen. Anders gezegd : wat leren ons de Arabische straten sinds 2011 ?

RYK : Eerder dan solidariteit op te bouwen met de democratische, linkse of arbeidersgroepen van de revolutionaire beweging in Syrië, heeft zogenaamd ’links’ in Europa de toevlucht gezocht in nutteloze geopolitieke overwegingen, complottheorieën en andere oriëntalistische mythes. Ze zijn voor een deel zo ver gegaan het voor te stellen, tegen de feiten in, alsof het hier zou gaan om opnieuw een Amerikaans manoeuvre om het regime ten val te brengen. Ze negeerden daarbij volledig de reële imperialistische operatie in Syrië door Rusland en Iran. Daarna hebben ze de islamofobe mythe aangenomen volgens welke de Syrische revolutie het werk was van Al Qaida, om uiteindelijk eindeloos de retoriek van de ’oorlog tegen het terrorisme’ te herhalen, retoriek die voorheen exclusief te horen was bij rechts. Ik beschuldig linkse prominente figuren en tijdschriften meer dan de gewone mensen die hun mening vormen op basis van die bronnen. Hoe komt het dat deze analysten zo de bal mis slaan ? Gedeeltelijk door hun immense onwetendheid over Syrië en het Midden-Oosten, maar, erger nog : deze fout legt de vinger op de veel grotere mislukkingen die ’links’ in de hele wereld verlammen en overal de weg bereiden voor de extreem-rechtse stromingen. Tot deze fouten behoort de opmerkelijke tendens om zich te richten naar autoritaire staten van zodra deze als ’anti-imperialistisch’ worden aanzien, het voortdurende onvermogen om te luisteren naar de stemmen van de basis of om die trachten te begrijpen, maar ook een totaal intellectueel bankroet dat de weg vrijmaakt voor alle complottheorieën en propagandadiscoursen. De contrarevoluties zijn aan de winnende hand, maar als we er aandacht aan zouden willen besteden kunnen de revoluties in de Arabische wereld ons iets leren over de organisatie- en strijdvormen in een revolutionair proces. We zouden ook iets kunnen leren van de contrarevoluties zelf, als we die correct zouden analyseren. Hoe proberen de heersende machten te verdelen om meester van het spel te blijven en vooral hun eigen misdaden te verbergen ? Hoe komen staten – inbegrepen staten die tegenover elkaar lijken te staan – perfect overeen om de dromen van vrijheid te verpletteren ? In vele opzichten is de Syrische revolutie de meest diepgaande sociale revolutie sinds die van Spanje in de jaren dertig. En ’links’ is er straal aan voorbij gegaan.

LM : Op het moment dat we praten proberen Assad, Poetin en hun bondgenoten zich definitief te ontdoen van de rebellie in Aleppo door niet meer of niet minder dan een massaslachting aan te richten. De verkiezing van Trump in de Verenigde Staten is waarschijnlijk een andere stap naar het begraven van iedere hoop op een onmiddellijke verandering voor het Syrische volk. Vele Syriërs zijn vandaag in Europa en stellen zich de vraag hoe nu, hier, verder te gaan met wat ginder werd begonnen. Begrijpen wat er is gebeurd is een noodzaak, zowel voor de Syriërs als voor eenieder die hoopt op en ijvert voor een radicale verandering. Wat kan er hier gedaan worden om te redden wat er gered kan worden ?

RYK : Wat er verder ook moge gebeuren, het is altijd uiterst belangrijk om het vertoog dat wordt verteld over Syrië te corrigeren en te begrijpen wat er werkelijk is gebeurd. Het is heel deprimerend te zien hoe weinig mensen betogen tegen de misdaden van Rusland, temeer daar de effecten van die misdaden ook direct Europa treffen. Zolang Assad aan de macht blijft, zullen miljoenen vluchtelingen niet terug naar hun huis kunnen en zal het jihadisme blijven voortwoekeren. We zouden moeten betogen en onze regeringen onder druk zetten om economische sancties tegen Rusland en Iran te eisen. Rusland zou bijvoorbeeld uitgesloten kunnen worden uit het internationale betalingssysteem. De overwinning van het fascisme in Syrië maakt deel uit van een intergeconnecteerd offensief van extreemrechts dat zowel Amerika, Europa als het Midden-Oosten treft. Ons lot is verbonden.

(Oorspronkelijk artikel verschenen in het webtijdschrift lundimatin#85, 13 december 2016. Vertaling door JK)

Zie ook de blog van Leila Al Shami, co-auteur van het boek Burning Country. Syrians in revolution and war (Pluto Press, 2016) :https://leilashami.wordpress.com/